सी बिचारधारा र त्यसको अर्थतन्त्रले विश्वलाई पार्ने प्रभाव

(पारस काङमाङ राई

विषय प्रवेश
एक समयमा चिन गृहयुद्द र बाह्य देशको आक्रमणको सामना गरिरहेका थिए । जब माओको नेतृत्वमा सास्कृतिक क्रान्ती सम्पन्न भयो । त्यसपछी दोस्रो चरणमा देङ्साओ पिङ्गलाई यसको जस जान्छ र तेस्रो चरणमा सी।बिचारधारा लाई जान्छ । सी।जब सत्तामा आयो तब छोटो समयमा नै चिनले आर्थिक तथा सामाजिक रुपमा फड्को मार्न सफल समेत भयो । यती बेला चिनको संविधानमा सी बिचारधारा समावेश भएको छ र यसको बहस विश्व सामु भईरहेको छ । चिनियाँ विशेषताको आधारमा पहिले च्याप्टर माओ, दोस्रो च्याप्टर देङ्ग साओ पिङ र तेस्रो च्याप्टर सी बिचार धारा हो ।

बिआरआई(चिनियाँ मोडेल

सन् १९१३ मा सीले वान बेल्ट वान रोडको भिमकाय योजना घोषणा गरेको थियो । यसले विश्वका एसिया, अफ्रीका, युरोप र ओसिनियाका करिव ७० मुलुकलाई र ६२ प्रतिशत विश्वका जनतालाई प्रत्यक्ष समेट्ने छ । अमेरिकी दार्शानिक फुकोयामाले “बिआरआइले अमेरिकी विकास मोडेल र मान्यतालाई चुनौती मात्र होइन कि चिनियाँ विकास मोडेललाई संसारभरि स्थापना गरिदिने छ । आज त्यो एकपछि अर्को गर्दै पुष्टि समेत हुँदै गएको छ ।

चिनको आर्थिक विकासको गति

चिन सन् २००१ डिसेम्बरमा ११ मा डब्लुटिओ को सदस्यता बनेको हो । त्यतीबेला चिनसँग ७ ट्रीलियन डलर सम्पती थियो । तर सन् २०२० मा आईपुग्दा अरु ११३ ट्रीलियन डलर सम्पती जम्मा गरि जम्मा अहिले १२० ट्रीलियन डलर सम्पती रहेको छ भने अमेरिकासँग ९० ट्रीलियन डलर सम्पती मात्र रहेको छ । ९कन्सल्ट्रेन्सी फर्म मेकेन्सी कम्पनी २०२१ को ताजा रिपोर्ट हेर्नुहोस० यो अमेरिकाको तुलनामा ३० ट्रीलयन डलर बढी हो । अहिले चिनले अमेरिकालाई पछि पार्दै विश्वको सबै भन्दा बढी सम्पती भएको मुलुकमा रुपान्तरण भयो । विश्वमा सन् २००० मा कुल सम्पती १५६ ट्रीलियन डलर थियो भने अहिले ५१४ ट्रीलियन डलर रहेको छ । करिव १ तिहाई सम्पती चिन र अमेरिकासँग मात्र रहेको तथ्याङ्कले बताउँछ ।

सी बिचारधारा

चिनिया सपना भनेको ईतिहास फर्काउने बर्तमानमा देखिएको सपना हो । सन् २०१७ मा सी ले चिनियाँ सपनाको बारेमा भाषण गरेका थिए । जब कि सी शासनमा आउनुभन्दा अगाडि ९९ सय मिलियन गरिबी थियो । यो सङ्ख्या सीले चमत्कारिक तवरमा ४३।३५ मिलियनमा झार्यो । सन् २०२० सम्म गरिबी हाटाउने चिनको लक्ष्य अनुसार अहिले २०२१ मा आईपुग्दा करिव ७ करोड मानिस गरिबिको रेखामुनी रहेकाले त्यसलाई सन २०२४(२५ सम्म मध्यम बर्गमा रुपान्तरण गर्ने लक्ष्य सहित सन् २०३० मा अत्याधुनिक समाजवादी भएको मुलुक र सन २०५० मा उन्नत समृदी र महाशक्ति सम्पन्न समाजवादी मुलुक भएको घोषणा गर्ने लक्ष्य लिएको छ । सन् २०१८ मा सी बिचार धारा संविधानमा नै समेटीयो । यो चिनिया विकास मोडेलको तेस्रो च्याप्टर हो ।

सी बिचारधारास् विश्वमा बहस

मार्क्सवाद(समाजवाद, सी बिचारधारा धारा हो । साम्राज्यवाद, पुजीवाद, दलाल पुजीवाद, नवउद्दारवाद(वासिङ्टन सम्झौता बिरोधी बिचारधारा हो । यो तिनीहरुसँग प्रतिष्पर्धा गरिरहेको छ । यसकारण विश्वमा अब यो बिचार धाराको बहस बनिरहेको छ । अबको युग नै चिनियाँ युग हुनाले विश्वको नेतृत्व बिस्तारै चिनले नै गर्नेछ र समाजवाद र साम्राज्यवाद, पुजीवाद, दलाल पुजीवाद र वासिङ्गटन सम्झौताबिचमा प्रतिष्पर्धा हुदै जानेछ र विश्वमा फेरि सिद्दान्तको बहस घनिभुत भएर आउने छ । साथै समाजवादको यात्रमा विश्व लम्कने छ ।

विश्व अर्थन्त्रमा चिनको उपस्थिती

बिआरआई भिमकाय योजनाले विश्वलाई जोड्ने छ । माथी पनि भनिएको छ कि विश्वको पहिलो नम्बर आर्थिक शक्ती सम्पन्न मुलुक चिन हो । यसले विश्वमा पश्चिमा रणनितीलाई काउण्टर दिदै विश्वका गरिब तथा अन्य देशसँगको सम्बन्धलाई स्थापित गरि जोड्ने रणनीति लिएको छ । यो रणनीतिका अनुसार लिखत मै विकास र समृद्धिका लागी सहकार्य गरेर विश्वलाई नै विकास र समृद्धिको बाटोमा लाने बताएको छ । तर अमेरिकी इन्डो(प्यासीफिक रणनीति सैन्य अभिष्ट रणनीति भएकाले अन्य देशसँगको बिबादमा आक्रमक देखिन्छ । यसले चिनलाई नै फाईदा हुँदै गएको छ । युरोपका देशहरुमा समेत बिआरआई रणनितीमा सम्झौता गर्दै आएको छ । बेलायतले पनि यो बिआरआईमा सम्झौता गरि सकेको छ । चिनले कोरोना कहरमा युरोपलाई समेत सहयोग पठायो । यसले विश्वमा अब चिन महाशक्तीशाली भएर उदाई रहेको विश्लेषण हुँदै आएको छ भने कोरोना पछि विश्वको महाशक्तिशाली भएको समेत बताईन्दै आएको छ ।

नेपालमा चिनको प्रभाव

नेपालको आन्तारिक मामिलामा नबोल्ने चिन यतीबेला बोल्न शुरु गरेको छ । अमेरिकी परियोजना एमसीसी नेपाललाई पास नगर्न दबाब र चेतावानी समेत दिरहेको छ । यसले नेपालमा चिनको राजनीतिक, आर्थिक प्रभाव(रणनीति एवम कुट्नीतिक दबाब बढ्दै गएको छ । एमसीसीलाई अमेरिकाले चिन घेर्ने रणनीतिका रुपमा लिएकाले यो पास भएमा चिनको चुनौती पनि नेपालले सामाना गर्नु पर्ने छ । यसअर्थमा अब भारत, पश्चिमाको मात्र हस्तक्षेप नभएर अब चिनको पनि हस्तक्षेप बढ्ने विश्लेषण गर्न सकिन्छ । हाम्रो राष्ट्रियतामाथी अब निकै नै अप्ठ्यारो समस्या आउने छ । यसमा नेपालले गम्भीर हुन जरुरी छ ।

निष्कर्षमा

विश्वमा समाजवादरमार्क्सवादको बहस गौण हुदा चिनको उदयले अब सी बिचारधाराबाट विश्वलाई प्रभाव पार्ने छ । यसले नेपाललाई पनि प्रभाव पार्ने छ । यो बिचारधारा विश्वमा बहसको विषय बनिसकेको छ । पहिलो यसले विश्वलाई समाजवादको दिशा तर्फ उन्मुख गराउने छ । दोस्रो समाजवादी अर्थनीतीलाई यसले बिआरआई मार्फत अगाडि बढाउने छ । छिमेकी मुलुक विश्व महाशक्तीशाली हुदा त्यसको प्रभावमा पश्चिमा(दक्षिणीको हस्तक्षेप नेपालमा कम भएता पनि चिनको पनि हस्तक्षेप बढ्ने छ । तर सँगै बिआरआई योजनाले नेपालले पनि आर्थिक उन्नती गर्ने अवसर भने पाउने छ । विश्वका गरिब मुकुकहरुको आर्थिक सुध्रिनेछ । विश्वमा चिनियाँ प्रभाव बढेर जानेछ । हरेक मुलुकमा चिनको सामनले बजार पाउनेछ । यसरी नै विश्वमा राजनीतिक, आर्थिक रुपमा सी बिचारधारा उदय भएर आउने निश्चित छ ।